'Tad y gerddwriaeth fad fawr' ydoedd i Feurug fab Iorwerth.

Cymeriad annelwig yw Sant Ffolant: efallai mai Esgob Terni ydoedd neu offeiriad o Rufain a ferthyrwyd yn y drydedd ganrif OC Nid yw'r cysylltiad rhwng Sant Ffolant a chariadon yn un arbennig o ramantaidd.

Un o ynysoedd y Shetland ydoedd ac ni synnwn o gwbl glywed fod ei gyndadau yn hannu o'r Vikings.

Nid wyf yn siŵr bellach beth ydoedd.

Adeg gwyliau, ceid 'Digawn o'i fawrddawn i feirdd'; 'Modur beirdd a neuadd' ydoedd, medd Casnodyn, a 'hyladd beirdd' oedd dwyn 'rhen llen a llyfrau'.

Yr adeg hon, yn ystod yr ail ganrif ar bymtheg, yr oedd Saesneg yn dechrau treiddio i Abergafenni, ar ffin ddwyreiniol Gwent, er mai digon prin a rhyfedd ydoedd.

Glyn Davies wedi gwirioni arno ym mlynyddoedd dechrau'r ganrif, ac nid oedd hwnnw gymaint a hynny'n wahanol i'r hyn ydoedd gan mlynedd ynghynt.

Roedd symffoni hynod swynol yn cael ei chwarae a chefais ar ddeall wedi i'r rhaglen orffen mai Symffoni Cyntaf Vasily Sergeyevich Kalinnikov ydoedd.

Ar ôl deall pwy ydoedd, bu Rolf Mengele yn llythyru â'i dad am flynyddoedd, cyn penderfynu mynd i Dde America i'w weld.

A dibwys a dibwrpas hollol ydoedd gennyf finnau.

A dyna'n union ydoedd.

Ond breuddwyd gwrach ar ôl uwd ydoedd fel y gwelais yn o fuan.

Ganol haf, a'r haul yn taro'r dyfroedd, ni welwch las tywyllach, disgleiriach, yn unman, ond heddiw llwydaidd, iasoer ydoedd.

Ar Gors Ddyga newidiwyd llwybr yr afon yn sylweddol yn ystod y ddwy ganrif ddiwethaf, ac o ganlyniad mae ei thraeniad yn gwbl annhebyg i'r hyn ydoedd yn wreiddiol a naturiol.

Yr oeddwn innau yn teimlo drosto, am y credwn nad ydoedd yn ddi-Gymraeg, gan na phenodid neb - doedd bosibl!

Os mai anfoddhaol ydoedd y cychwyn ym Medi fe newidiodd pethau erbyn mis Ebrill pan aeth tîm y Sir i Aberystwyth i siarad yn erbyn gweddill Siroedd Cymru a dychwelyd yn bencampwyr gyda'r cwpan.

Cyfeiriwyd eisoes at ei safle fel athro Hebraeg a Chanon, ac yn barod 'roedd pobl wedi cysylltu'r mudiad gyda'i enw, er mai llysenw ydoedd ar y dechrau cyntaf.

Fel y nododd Gruffydd wrth adolygu'r ddrama yn Llenor yr haf hwnnw, ffurf newydd ydoedd na chai'r clod a haeddai er ei bod yn 'ymgais onest i dorri llwybr newydd.' Llwybr ydoedd a wyrai oddi ar gonfensiwn drama'r Gegin Gymreig yn null Beddau'r Proffwydi, o ran plot a hefyd o ran syniadaeth gynhaliol.

A pha mor flinedig ydoedd.

Wrth chwarae gyda'i enw yn unol â rhyw gast geiriol a wnâi synnwyr iddo ef, hawliai Morgan Llwyd weithiau mai Llwyd gan môr ydoedd.

Efallai mai ymgais i ymbellhau oddi wrth ei phrofiad oedd hynny, ond gallwn feddwl hefyd ei bod yn haws o lawer iddi ddangos dyn ifanc yn mynd i'r coleg ac yna i weithio fel athro nag ydoedd i ddangos merch yn gwneud hynny.

Bu'r cyhuddiad hwn fel maen melin am wddf Ferrar trwy'r blynyddoedd dilynol er iddo fynnu'n gyson mai llithriad gan ei ganghellor ydoedd.

Yr oedd yr un mor gartrefol yn Seremoni%au Graddau Er Anrhydedd y Brifysgol ag ydoedd ar ystlys cae rygbi Bethesda ac yn y stand yn Anfield.

y cyneddfay ar rhinwedday hynny oll yn amlach, ac yn helethach ar y Brytaniait yn yr hen amser nac ar nasiwn ac ydoedd yw cymdogaeth oy amgylch'.

Ateg i'r dybiaeth yw fod yn y Llyfr Coch gyfres o drioedd yn rhestru casbethau 'Gwilim Hir, saer Hopkyn ap Thomas.' Y beirdd a ganodd i Hopcyn ydoedd Dafydd y Coed, Ieuan llwyd fab y Gargam, Llywelyn Goch ap Meurug Hen, Madog Dwygraig a Meurug fab Iorwerth.

Yr ydoedd proffwydoliaeth, y diwrnod hwnnw, a'i bwyntil yn argraph ar galchiad pared parlyrau y palasdai acw, - `Mene, Mene, Tecel, Upharsin!' Mene, - `Duw a rifodd eich brenhiniaeth, ac a'i gorffennodd.' Tecel, - `chwi a bwyswyd yn y glorian, ac a'ch caed yn brin.' Peres, `Rhanwyd eich brenhinaeth!' Ac erbyn hyn, y mae y broffwydoliaeth yn cael ei chyflawni mor gyflym ag sydd bosibl.

Nid yw'n mesur a phwyso'n hamddenol pwy oedd y bardd rhamantaidd cyntaf yn Ewrop - dim ond dweud yn awdurdodol mai Pantycelyn ydoedd, fel petai'n gwbl sicr o hynny.

Prif amcan y llys brenhinol a'r llys lleol ydoedd cyfrannu at gynhaliaeth eraill yn ysbrydol yn ogystal â materol.

Macrocosm o'r teulu unigol ydoedd y llys brenhinol, ffynhonnell pob llywodraeth a threfn.

Ni all diweddglo'r bryddest ond peri meddwl nad oedd Crwys mor sicr o deilyngdod dyfodol ei werin ag ydoedd o'i gorffennol.

Ond nid un felly ydoedd fy nahd i, trwy drygaredd.

A defnyddiaf y gair 'trafferth' o fwriad, o achos nid bardd ydoedd o gwbl.

Ffermwr i bob golwg ydoedd bellach ond nid oedd ffermio ond esgus dros guddio ei fusnes arall sef smyglo unrhyw beth y gallai roi ei ddwylo arno.

Sut bynnag, teg yw awgrymu mai cyfnod tyngedfennol yn ei hanes ydoedd.

Er mai prif lyfr John Addington Symonds ydoedd The History of the Italian Renaissance, ac er bod y llyfr hwnnw ar ryw ystyr yn hollol nodweddiadol o nawdegau olaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg ac o ddechrau'r ugeinfed, ei lyfr mwyaf poblogaidd ydoedd Wine, Women and Song: Mediaeval Latin Students', llyfr a dynnodd y llen oddi ar gerddi'r Ysgolheigion Crwydrad, ac, fel y cawn weld, yr oedd eraill wrthi'n dadlennu byd cerddi'r Trwbadwriaid.

Yn academaidd, roedd hi'n ddadl rhwng Safon Byw a Chadernid Economaidd, ond yn y bon dadl ydoedd rhwng wynwyn a'r geiniog felen.

Ond o groniclo ei hanes yn ystod y cyfnod hwnnw fe geir mai'r hyn sydd bwysicaf yw, nid ei dylanwad politicaidd cyffredinol (oblegid bychan ydoedd) ond twf ei syniadau a'r modd y ceisiodd ei harweinwyr lunio a diffinio safbwynt ac agwedd Gymreig tuag at argyfwng y dydd.

Delwedd a gonsuriwyd i gysuro gwerin ydoedd honno wrth gwrs, ond yr oedd y defnyddiau ar gyfer y ddelfryd yn bod mewn ffaith.

Ac yr oedd yn yr un adeilad wraig dlawd a'i gorchwyl ydoedd glanhau lloriau swyddfeydd, a'r grisiau a gysylltai loriau gwahanol yr adeilad hwnnw.

I'r mwyafrif llethol, os gwyddent amdani o gwbl, rhywbeth od ydoedd, eithriadol, eithafol, y tu allan i lif normal bywyd, a orfodid ar eu sylw o bryd i bryd gan ddarn o newydd neu ddatgan wasg neu ar y radio.

Fe all mai OM Edwards a feddyliodd gyntaf am sefydlu'r gymdeithas a'i fod wedi ymgynghori, fel y dywed, â D. M. Jones, a bod hwnnw wedi trafod y syniad gyda Lleufer Thomas ac wedi gadael yr argraff, yn anfwriadol, mai ei syniad ef ei hun ydoedd.

Yr unig anhawster ynglŷn â'r rheiny oedd nad ydoedd yr Heddlu eto wedi'u dal, ond cwestiwn arall oedd a ddylid eu herlyn am ddwyn y corff pan oedd yn amlwg na wyddent am ei fodolaeth.

Syniad da, yn ddiau, ydoedd y syniad o gynnal Eisteddfod yn Chicago yn ystod ffair y byd: ac yn ôl yr argoelion, bydd y syniad yn sicr o gael ei weithio allan yn llwyddiannus.

Cyfeirio'r ydoedd at dydd Gwener y Nadolig, Sadwrn gwyl San Steffan, ac wedyn y Sul go-iawn oedd yn dilyn.

Ysgolhaig yn y traddodiad dyneiddiol ydoedd, yn gweld hanes fel maes cyfunol.

Dal i bwyso a mesur y gambl yr ydoedd y bore Gwener hwnnw y tu allan i'r Casa Rosada.

Y peth i'w wneud, os gallai, ydoedd gwarchod y wnionyn annwyl.

Digon diwedwst ydoedd, yn wahanol i'w arfer a gadawodd Jim ef wrthi'n sgwrio.

Nid mudiad na chyflwr ydoedd yn gymaint â phroses o ymagor ac ysgwyddo cyfrifoldeb.

Yn wir mae lle i gredu mai'r un gūr ydoedd â Llywelyn ab y Moel, y bardd a'r herwr a fu'n bleidiwr selog i Owain Glyndwr.

Un o'm horiau ingol ydoedd.

Materion du a gwyn - o gyfeiliornad neu wirionedd - ydoedd y rhain i Hugh Hughes, a materion cwbl ddiriaethol hefyd.

Cartref bach difalch ydoedd, ond yr oedd y dodrefn yn sgleinio efo ol cŵyr.

Argraffydd ydoedd wrth ei alwedigaeth; priododd un o ferched y Rhos, sefydlodd fusnes yma, ac efo a'i deulu, gyda chymorth y Cymro pybyr hwnnw, William Stephen Jones, a sefydlodd ac a gynhaliodd yr Herald.

Rhannodd yr eiddo, gymaint ag ydoedd, cyn dyfod y dyddiau blin, ond arhosodd Phil yn annibynnol i'r diwedd, ac yn fodlon ar y defnydd a oedd ynddo ef ei hun.

Y gred draddodiadol ydoedd fod awdurdod y frenhines dros ddeiliaid y deyrnas i'w gyffelybu i feistrolaeth y tad ar ei blant.

Nid damwain ydoedd mai D.

Yn ei ffurfiau cynharaf mudiad yn galw am grefydd ddyfnach, am hunan-ddisgyblaeth llymach ac am fywyd moesol ar lefel uwch nag a welwyd yn y Brifysgol er dyddiau John Wesley ydoedd.

Un annibynnol iawn ydoedd, ac ni welais ef yn torri gair â neb o'r gweithwyr ar wahân i Phil.

Er gwaetha'r ffaith ein bod yn elynion, a mi'n garcharor ac yntau'n warcheidwad, roedd ei grefydd newydd, ei Gristnogaeth, yn golygu parodrwydd i fentro'i fywyd dros ei gyd-ddyn, pwy bynnag ydoedd.

Gwyddem mor bwysig i'n hiechyd ydoedd moethau anfynych o'r fath, gan fod bron bob un ohonom bellach yn dioddef o ddiffyg maeth.

Nid athro wrth-ei-swydd ger desg gaeth a darllenfa gyfyng ydoedd, ond cennad dysgedig a oedd yn barod bob amser i ddarlithio i gynulleidfaoedd bach a mawr ym mhob man.

Nid oedd yn chwennych y daith drwy'r gwyll i'r fferm chwaith, ond tasg i'w chyflawni yn y nos ydoedd, y nos oedd yr amser i herio galluoedd y tywyllwch.

Mynach ydoedd a fu'n byw yn Rhufain ac yng ngogledd Affrica.

Ni allai Llio ddirnad beth ydoedd ac yna gwelodd ei fod yn codi i fyny.

Y gwahaniaeth oedd fod gan y llenorion Cymraeg draddodiad a oedd yn para'n ir yn y cof hyd yn oed os ydoedd mewn gwirionedd ar drai.

Roedd Dik Siw wedi cael ambell ffafr gan Ynot Benn, oblegid adeiladydd a chontractor ydoedd Dik.

Os oeddwn wedi dysgu rhywbeth yn yr ysgol y bore hwnnw, dyna ydoedd - fod John yn fachgen ardderchog.

Fe'i bwriadwyd ar gyfer barddoniaeth, nid 'masnachaeth'; 'sidanwisg' ydoedd 'a roddwyd/Am feddyliau'r nef i ni'; mamiaith ydoedd a'i gwreiddiau'n ddwfn yn serch cartrefi Cymru:

Euthum ymlaen i ffair Abergele, a throais i werthu Almanac i dy tafarn Ue yr ydoedd amryw yn yfed wrth y tân.

Y mae'n dda gennyf am hyn gan ei fod yn arwyddo mor agored fyddai drws ein tŷ ni, ac mor eang ydoedd lletygarwch y ddau a eisteddai wrth ben ein bwrdd.

Ond fel y gwelodd Ifor Williams, prif gymwynas Glyn Davied ydoedd galw sylw at ddyled Dafydd ap Gwilym i'r Gogynfeirdd a'n cynorthwyo i'w mesur.

Ond y pwysicaf o noddwyr y sir yn y cyfnod hwn yn ddiamau ydoedd Hopcyn ap Tomas ab Einion (c.

Ffydd ydoedd a gynyddodd gyda thwf y mudiad.

Dyn pobl ydoedd, yn y ffordd orau bosibl yn caru poblogrwydd.

Cais syml i benderfynu sylfeini ydoedd, ac ni synnai "A.E" pe byddai "cenhedloedd penllwyd gan ddoethineb wleidyddol" yn dirmygu'r ymgais i "sefydlu meddwl gwleidyddol gan genedl hunan- lywodraethol newydd, neu ddamcaniaethau am wareiddiad yn cael eu trin o gwmpas crud Gwladwriaeth yn ei babandod".

Dywedodd yr Israeliaid mai cyfrifoldeb y Gonswliaeth Brydeinig oedd darparu masg ar gyfer Siwsan; ond yn ôl y Gonswliaeth mater i'r Israeliaid ydoedd.

O'r tri siaradwr a wahoddwyd yno, ni fedrai Saunders Lewis fod yn bresennol, ni dderbyniodd Ben Bowen Thomas y gwahoddiad tan ar ôl y cyfarfod, ac felly dyna lle'r oedd DJ Williams, Abergwaun - yr unig siaradwr, ac er mor ddiymhongar ydoedd fe hoffai fedru brolio'n ddistaw mai ef fu'r siaradwr cyhoeddus cyntaf dros Blaid Cymru yn Ne a Gogledd Cymru.

Gweinidog gyda'r Annibynwyr Cymraeg yn Nant-y-moel, Cwm Ogwr, ydoedd fy nahd, yn fab i Iowr, a merch i ffermwr yn Nefynnog oedd fy mam.

Ni chofiaf yn union pa bryd ydoedd ond credaf mai yn gynnar yn y pedwardegau.

Y fath lafur ydoedd yn y dyddiau gynt i dorri'r gwair, ei hel, a'i fydylu ambell waith os oedd argoel o wlaw, yna 'tannu'r' mydylau drachefn, a'i huloga, a'r cyfan gyda phicffyrch.

Gwallt hawdd ei drin ydoedd.

Ond roedd y gobaith yn dal, roedd rhyw fymryn o obaith am adferiad a pharhad y Ffydd a'r achos, hyd yn oed os mai cul ydoedd fel y stribedi o olau a ddihangai rhag caethiwed y llenni duon, trwchus, dros y ffenestri.

Haf beichiog a beichus ydoedd i'm mam.

Anghenraid a osodwyd arnaf ydoedd.

Crist y presennol yn dod i gwrdd â mi yn fy angen ar lwybr bywyd ydoedd.

'Tŵr a gâr gwald' ydoedd y plasty i Ruffudd Phylip, sef cartref diddos i'r gymdogaeth y lleolid ef ynndi.

I'r ddeuddyn hynny y cyfrennid iddynt ddawn Duw y rhoddwyd yn llawn y fraint o fwynhau ' oes winwydd mewn gras union'.Er cryfed ydoedd yr elfen dylwythol ac er mor anodd ydoedd ymwrthod ag awdurdod y tad dehonglid yr ystad briodasol yn bartneriaeth Gristnogol, a phywsleisid yr angen am undod o fewn y briodas honno a allai adlewyrchu undod y wladwriaeth dan y Goron.

Yr oeddynt, fodd bynnag, ymhell o fod yn llwm eu byd, fel y dengys eu cartref helaeth sydd bellach wedi'i adfer gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i fod yn rhywbeth tebyg i'r hyn ydoedd yn yr unfed ganrif ar bymtheg - proses sydd, gyda llaw, wedi profi fod y ty presennol, yn wir, yn fangre geni a magwraeth William Morgan, (yr oedd amheuaeth o'r blaen a allai fod yn ddigon cynnar).

Cawsai ei addysg yn Eton a Choleg Eglwys Crist, a bargyfreithiwr ydoedd wrth ei alwedigaeth.

Dyma lle'r oedd yr aroglau ffri%o ond mi ddeallais nad bacwn ydoedd ond 'Spam' yn cael ei goginio gan ferched o'r 'Church Army'.

Er mor ifanc ydoedd, yr oedd eisoes yn gyw o fardd yn dechrau dysgu cân ei dad.

Gobaith pererin wrth bererindota oedd ennill lleihad ar y cyfnod y byddai'n rhaid i'w enaid dreulio yn y Purdan wedi iddo farw, oherwydd yr oedd y Purdan lawn mor real i Gymry'r oesoedd Canol ag ydoedd Nefoedd ac Uffern.

Ers marwolaeth Diana bu rhyw fath o râs ymataliol ac maen debyg mair lluniau dros o Sul ydoedd y gwyro gwirioneddol cyntaf oddi wrth hynny - a hynny dan sêl bendith y Frenhiniaeth ei hun a oedd yn siwr o fod yn ymlawenhau yn yr holl sylw canmoliaethus.

Ac er i Newman wadu wrth Esgob Rhydychen mai mynachlog ydoedd, wrth i'r amser gerdded a dynion ifainc yn dod yno i aros, ymdebygai bywyd Littlemore yn fwyfwy i fywyd sefydliad Pabyddol, gyda phwyslais neilltuol ar ddisgyblaeth a llymder personol, yn enwedig yn nhymor y Grawys.

Yn yr Alban problem economaidd a gwleidyddol ydoedd; yng Nghymru deuai ffactorau ysbrydol i'r cyfrif.

Nid pruddglwyf rhamantus bellach, ond nodyn sinig o enau gŵr a welodd taw twyll ydoedd y cyfan o'i gylch.

Cyfnod o ymffurfio ydoedd i Elfed, ac o ddilyn ei hanes yn ystod y blynyddoedd hyn gwelwn sefydlu patrwm, patrwm arwyddocaol iawn o ystyried ei lwybr i'r dyfodol.

Trafeiliwr ydoedd wrth ei alwedigaeth, a deuai adref dros aml benwythnos.

Beti, Beti dere'n ôl!' Deuai ei eiriau ati dros affwys tywyll, yna sylweddolodd pwy ydoedd, ei wyneb rhychiog yn ddagrau i gyd.