Am y gwyddant yn eu calonnau y dylai Cymru fod yn ymreolus y mae ganddynt gydwybod Gymreig na rydd lonydd iddynt, gan wneud gwarth eu hannheyrngarwch yn fwy llidus.

Gwnaeth y ddau gymhelliad hyn eu cyfraniad tuag at gyflyru'r arweinwyr Cymreig i feddwl na allai Cymru ymgynnal fel cymundod ymreolus.

Am genedlaethau bu eu capeli ymreolus yn feithrinfa democratiaeth ac yn fagwrfa arweinwyr undebau llafur a'r Siartiaid a'r pleidiau gwleidyddol.