Dyn a chryn ddychymyg ganddo debyg iawn a benderfynodd fod tri phlwyf Llangwyryfon, Llanrhystud a Blaenpennal yn dod at ei gilydd ar ynys fechan yng nghanol Llyn Eiddwen, ac nid yw ffin Lledrod ym mhell o'r un uniad chwaith.

Roedd y tywydd yn boeth a thraethau ynys Guernsey yn llawn o bobl ar eu gwyliau.

Hefyd, roedd y plant yn pacio te ar gyfer yr ynys gyfan.

Anffawd Cymru yw nad yw hi'n ynys.

Ac ~n yr ymdrech, mae'r stori yn trosgynnu ei hun i dir myth; yn troi'n ddeunydd tebycach i'r chwedlau oesol mawr am y wledd yng Ngwales, Brân ar Ynys y Merched, Cyrch Arthur i Gaer Siddi neu Beredur i'r Castell Grisial.

Angharad wedi dod, ac mae hi yn rhan o Cymdogion arbennig hefyd, ar draws yr Ynys, pawb bron yn 'nabod ei gilydd, anhygoel, a phawb yn gytun, a'r mor a'r mynydd...

A deallaf mai di-ongl yw meidroldeb: yn begwn gogledd a de, myfi yw'r newyddian sy'n croesi'r ynys i'th ddwyrain.

Yn y cyfamser, trodd ein sgwner i gyfeiriad bae bychan ar ynys y tu ôl i'r mynydd tanllyd roedden ni newydd ei ddringo.

Rydym wedi tynnu llun arbennig o olygfa oddi ar yr Ynys ar hwyrnos o haf.

Ar ôl dysgu am seintiau Ynys Llanddwyn a sylwi ar fanylder darluniau botaneg y chwiorydd Massey, denir yr ymwelydd i mewn i stiwdio Charles Tunnicliffe ym Malltraeth.

'Rwy'n meddwl, yn wir, fod Iwerddon yn rhyw fath o Ynys Afallon iddo - yn ddihangfa pan fyddai bywyd yng Nghymru wedl el frlfo neu ei siomi.

Gwelir Gwyddau Dalcen-wen yn ymweled heddiw â Gwarchodfa Ynys las yn y canolbarth, ac â rhai ardaloedd eraill, ond prin iawn yw'r rhywogaethau eraill yng Nghymru.

Yng Nghymru yr oedd Dafydd ap Gwilym wedi dod i'r amlwg fel bardd sech a bardd natur mwyaf llenyddiaeth Gymraeg ac wedi dod yn bwnc ymchwil i ysgolheigion yn ogystal ag yn un o ffynonellau ysbrydoliaeth y Rhamantiaid, beirdd 'Y Nos, Y Niwl, a'r Ynys', chwedl Mr Alun Llywelyn-Williams.

Am ryw reswm arhosodd hi ar ynys Guernsey.

Mae yna le arbennig ym mhen arall yr Ynys hefyd yn 'd oes Angharad, ac uchafbwynt hudolus...

Dymuna ffrindiau Mr Huw Williams estyn eu cydymdeimlad dwys â Mrs Williams a Bethan ar eu profedigaeth o'i golli mor frawychus o sydyn tra roedd y teulu ar eu gwyliau ar Ynys Creta.

Mae yr Athro T Gwynn Jones yn disgrifio Ynys Afallon felly yn Ymadawiad Arthur, ac yn ei gerdd Tir Na N'og nid oes heneiddio yn bod.

Ar ôl oriau lawer o deithio ar hyd llwybrau troellog, rydych yn cyrraedd yr ynys fwyaf a welaist yn y gors hyd yn hyn.

Mi gefais ddigon o amser i feddwl dros bethe wrth orwedd fan hyn, ac rwy'n ofni y bydd raid i ni adael yr ynys." "Gadael yr ynys?

Fe fu cynnydd hefyd yn y mewnfudo i Fôn fel bod 30% o boblogaeth y sir wedi eu geni y tu allan i'r Ynys erbyn 1991.

Ddydd Llun bydd Pwyllgor Gwaith Cyngor Sir Ynys Môn yn trafod mater yr oedd Mr Jones yn credu oedd wedi dod i ben bedair blynedd yn ôl pan gafwyd yr adolygiad o enwau lleoedd ar yr Ynys.

Efallai y cofiwch imi grybwyll Jock Gray a oedd gyda mi ar Ynys Banka pan rannodd Swyddog Siapaneaidd baced o fisgedi â ni.

Yn y rhybudd enwir Iolo Morganwg, ac fe'i disgrifir fel yr unig un a oedd eisoes yn 'Fardd wrth fraint a defod Beirdd Ynys Prydain', sef, fel yr eglurodd yn ddiweddarach, un a wyddai 'Gyfrinach a Breiniau a Defodau Beirdd Ynys Prydain'.

Mi fu'n eistedd yno am dipyn go lew, yn syllu i gyi/ eiriad yr ynys.

Cyrhaeddwyd Dun Laoghaire yn gynnar a chafwyd trên ar unwaith i'w cyrchu ar draws yr ynys i Galway yn y gorllewin.

Enlli yw'r ynys swynol ger arfordir Gogledd Cymru sydd wedi bod yn hudo ymwelwyr ers miloedd o flynyddoedd.

Y mae'n bosibl ei bod wedi trigo mewn cell meudwy ar Ynys Llanddwyn, Sir Fôn, rywbryd yn y bumed neu'r chweched ganrif.

Un noson pan oedd ef yn teithio ar ei feic yng ngorllewin yr ynys, a hithau wedi mynd braidd yn hwyr, fe alwodd mewn siop yn rhyw bentre bach, i brynu lamp beic.

A brawddeg fawr ydyw: pan gnulia'r gloch, meddai, na ofynnwch am bwy, canys mae'n cnulio amdanoch chwithau hefyd, oblegid nid rhyw ynys ddigyswllt yw dyn, ond cyfandir, ac megis ag y mae'r cyfandir ychydig yn llai am bob torlan ohono a syrth i'r môr, felly ninnau, canys gyda phob un a gollir y mae rhywfaint ohonom ninnau hefyd wedi ei golli.

Fe sydd berchen ar y rhan fwyaf o ochr orllewinol Ynys Môn.

Er y byddwn yn sôn am Feirdd Ynys Prydain fel mudiad neu gymdeithas neu urdd, rhaid egluro yn y cychwyn cyntaf nad oedd iddo na swyddogion parhaol na chyfansoddiad cenedlaethol am tua chanrif.

Nid amgueddfa o hynafiaethau sych a geir yma, ond ymgais i geisio goleuo'r cyhoedd ac ennyn eu diddordeb yn niwylliant yr ynys, ddoe a heddiw.

Bryd hynny lledodd ceudwll y mynydd tanllyd dros ddeugain milltir sgwar ar un ochr i'r ynys.

Sonia am un llong a oedd mor brin ei bwyd fel pan brynodd y Capten luniaeth yn ynys St.

Mae rhai i'w cael yn y gwyllt ar Ynys St.

Hefyd, mae un cas arbennig wedi'i neilltuo ar gyfer eitemau dros dro, sy'n awr yn cynnwys eitemau ar fenthyg oddi wrth Gymdeithas Hynafiaethau Ynys Môn.

'Anela'n syth at yr ynys.'

Fidel Castro yn dod i rym ar ynys Ciwba.

"Mae'n debyg eu bod wrthi'n rhwyfo rownd yr ynys pan oeddwn i'n brysur yn chwilota o gwmpas y plas.

O fedru cymuno ag Ynys Afallon, yr ysgogiad ysbrydol goruwchnaturiol hwn sydd tu hwnt i ddelwedd, y geill pob Bedwyr trist a distaw yn hyn o fyd wynebu'r drin.

Felly dydi hi ddim yn syndod o gwbwl fod y mwafrif o'r baeddod yn byw ar ynys Morko oherwydd y ffaith syml fod yma goedwigoedd yn llawn o goed derw sy'n rhoi digonedd o fes i'r baeddod, ond hefyd fod yr arfordir yn lle da i'r anifeiliaid hyn ddod o hyd i bryd o fwyd ymysg yr hesg yno a hefyd wrth ddwyn wyau adar gwylltion sy'n nythu yn llu wrth ochr y mor.

Senedd Ewrop yw'r un agosaf a chyn hir iawn mater pwysig etholiad cynghorwyr i'r Ynys Mon newydd.

Yr oedd Mr Ieuan Wyn Jones, yr Aelod seneddol yn bresennol, ynghyd a nifer eraill o wŷr amlwg yr Ynys.

Mae Chelsea wedi talu £4 miliwn i Bolton am yr ymosodwr o Ynys yr Iâ, Eidar Gudjohnsen.

Edrychid ar Feirdd Ynys Prydain fel brawdoliaeth rydd o feirdd a ddaethai, trwy gael eu hurddo mewn gorsedd, i mewn i'r olyniaeth farddol oesol.

Y bae o ynys Capri hyd at y penrhyn gyferbyn â Naples yn fôr di-grych o arian tawdd.

Yn ôl rhai archaeolegwyr, dyma safle dinas goll Atlantis, i'r gogledd o ynys Creta.

Gweld dinas Akrotiri, y bu archaeolegwyr yn ei dadorchuddio o'r lafa folcanig er 1967 gan ddangos yn eglur sut yr oedd yr ynyswyr yn byw 1,500 o flynyddoedd Cyn Crist, pan ffrwydrodd mynydd tanllyd a llyncu rhannau o'r ynys yn gyfan.

Bydd sawl llyfr yn cael ei sgwennu am yr holl halibalw^. Mae rhai yn cymharu'r bennod annisgwyl hon yn hanes yr Ynys Werdd â chwyldro Ffrainc, a'r uchelwyr gorfalch yn cael eu dymchwel.

Roeddwn i'n gwybod fod plas ar yr ynys, ac mi ddes i'r casgliad fod Eds yn cuddio yno.

Reit ym mhen draw'r Ynys, y rhan ddeheuol, tu draw i'r Goleudy.

Roedd y twf ym mhwysigrwydd Lerpwl fel porthladd, yn ogystal â'i rhan yn y fasnach gaethweision annynol, hefyd yn hwb i ddatblygiad Ynys Môn.

Mae yno flodau a choed a ffrwythau a phorfa las - a'r cyfan yn ynys werdd yng nghanol diffeithwch llwyr ar bob llaw.

Prydain yw'r ynys.

Fuasai neb yn debygol o ddod o hyd iddo yno, gan na fyddai neb bron yn mynd i'r ynys, heblaw yng nghanol yr haf.

'Rwy'n byw yngobaith (sic) Israel, ag yn hyfryd gennif weled y wawr yn torri, ar haul ar godi ar ynys Brydain'.

Ond yr oedd rhywbeth yn anghysurus iawn gweld fod dwy ddynes yn Sir Fôn wedi cysegru eu bywyd i redeg ar ôl cathod er mwyn eu dal nhw i'w sbaddu - neu gweirio fel byddan nhw'n dweud ar yr ynys honno.

'Dwi'n saff i ddweud 'dwi'n meddwl, mai o blith y gwþr sydd â'u gwreiddiau yn nhir Llanfechell ar Ynys Môn y mae'r un a gafodd y dylanwad mwyaf ar gwrs y byd llynedd - Mr Tristan Garel-Jones (mi fentra i y daw llythyr gyda throad y post yn cynnig ymgeisydd mwy teilwng - oedd hen nain Boutros Bourtos Ghali yn dod o Fynydd Mechell tybed?).

Cawsom wybod mai rhaglenni hanner awr fyddai'n rhaid eu perfformio ar lwyfannau ar hyd a lled yr ynys a golygai hyn drefnu gofalus i geiso arddangos ein traddodiad ar ei orau o ran safon y dawnsio, cerddoriaeth a gwisg.

Tynnodd ei sgrafell dros esgob Bangor a'r deon am iddynt ofni cario croes ar bererindod i Ynys Enlli heb addewid o ymbare\l a bws a thywydd braf i groesi, gan of yn yn bryfoclyd, pa fath dywydd oedd hi tybed pan gariai Iesu ei groes real, drom, ar lethrau Calfaria.

Roedden ni wedi dechrau amau Twm Dafis, ydych chi'n gweld, rhwng y rhybudd gwirion roddodd o inni gadw o'r ynys, a'r bechgyn yn ei weld yn dod o gyfeiriad y traeth ben bore, ac Olwen wedyn yn ei weld yn mynd a'r sachaid bwyd o un o gytiau Cri'r Wylan .

Anelais at yr ynys.

Ac am ei bod hi'n ynys ym môr y gorllewin, yr oedd Iwerddon wedi cadw mwy o'i nodweddion cenedlaethol, ac fe allai Waldo ymdeimlo, ac ymglywed, â'i hen hanes a'i chwedloniaeth gyfoethog, wrth deithio drwyddi ar gefn ei feic.

Ymateb a sylwadau Alan Llwyd: Canodd Cynan am y Tad Damien a fu'n gofalu am y gwahangleifion ar Ynys Molókai ym Moroedd y De, ond yn guddiedig-gyfrwys mae'n sôn am y Rhyfel Mawr ar yr un pryd, ac wrth fyfyrio ar aberth eithaf y Tad Damien yn myfyrio ar aberth y milwyr yn y Rhyfel Mawr yn ogystal.

Llongyfarchiadau i'n Cadeirydd, Mrs Audrey Jones, ar gael ei hethol yn Gadeirydd Sir Sefydliad y Merched, Ynys Mon.

Wedi inni gyrraedd gwersyll Argyle Street ar Ynys Hong Kong dadlwythwyd ein holl baciau ar faes y parêd a chefais orchymyn i ofalu am tua dwsin o welyau.

Brwydro Dygn am y Gwobrau Dyna fu hanes Ffermwyr Ieuanc Ynys Mon ddechrau mis dwytha.

Ddydd Iau, unwaith eto ail hwylio am y Falkands a phan oedd yn gwawrio ddydd Sadwrn gwelwyd ynys Beachene, ddeng milltir ar hugain i'r de o'r Falklands.

Draw dros y dwr eto o Fangor heibio i Fiwmares ac yna heibio i drwyn Penmon i'r Ynys Unig.

Trwy lwc a bendith newidiodd y ddau grychydd eu cwrs ac yn lle mynd drosodd i'r 'Ynys Werdd', troesant eu hwynebau tuag adref gan ollwng eu llwyth ar Fanc Dihewid rhyw bum milltir o Silian.

Pan ddaeth Y Cymry, diolch i ysgolion Griffith Jones, yn bobl lythrennog, yr oedd y Gwyddelod, fel y Llydawyr a'r Sgotiaid Gaeleg, yn anllythrennog; yng Nghernyw ac Ynys Manaw yr oedd yr ieithoedd brodorol wedi marw neu ar farw.

Ynddo ceisiodd egluro sut y ffurfiwyd yr ynys wedi'r Dilyw, a holai beth oedd iaith y trigolion, ai o'r Hebraeg y tarddodd y Gymraeg: disrifiodd gyfraith a chrefydd gynnar yr ynys, athroniaeth a defodau'r Derwyddon, eu tamlau, eu hallorau a'u canolfannau yn y llwyni derw, gan atgynhyrchu'r lluniau o'r henebion derwyddol a gynhwysodd yn ei atebion i Queries Lhwyd.

Nadolig Saithdeg wyth daeth nodyn i'r Plas - un swyddogol wedi'i ddanfon ar gefn ceffyl o Swyddfa'r Tollau ym Mhwllheli - i ddweud fod Capten Timothy ar hwylio o Ynys Rhode i'r Caribî, ar warthaf Comte d'Estaing a llynges Ffrainc.

Daeth Sera i ddeall mai dim ond tlodi af truenus a fedrau yrru pobl i ymadael â'r ynys euddwydiol honno i geisio bywyd newydd ym Mhrydain.

Wel, mi ddilynais o i'r ynys, a phan welais i o'n mynd i'r plas roeddwn i'n.teimlo'n hollol sicr mai yno roedd Eds, a rhai eraill am a wyddwn i.

Dywed nad yw Dwynwen yn rhwystro godineb a chyfeiria at yr arferiad o bererindota i Ynys Llanddwyn er mwyn datrys problemau serch.

Weithiau daeth y diwedd o fewn oriau iddynt ffarwelio a'u cyfeillion, megis a ddigwyddodd ddwy flynedd yn ddiweddarach yn hanes y Tayleur a hyrddiwyd ar greigiau Ynys Lambay ger arfordir Iwerddon tua diwrnod ar ol gadael Lerpwl.

Cyfeiriodd hefyd at y drychiolaethau o brifeirdd (primitive poets) neu'r 'cyntefigion Beirdd Ynys Prydain', nid amgen, Plennydd, Alawn a Gwron, sylfaenwyr dysg y Beirdd (yn ôl Iolo Morganwg), y drindod a fyddai'n symbylu'r Awen yn ymwybod y Beirdd a ddeuai i'r cylch.

Arddangoswyd ei waith yn yr Eisteddfod Genedlaethol - yn Ynys Môn, Llanbedr Pont Steffan a'r Rhyl - a chafodd arddangosfeydd yn Oriel Plas Glyn-y-Weddw a Gregynog yn ogystal â sylw mewn cyfnodolion a chylchgronau.

Roeddwn i'n ofni y byddai'r hen drwbl a gefais yn Lerpwl yn dweud yn f'erbyn hefo anffawd fel hyn, ond dywed y doctor fy mod yn syndod o gryf ac iach, a diolch i fywyd braf awyr-agored yr ynys y mae hynny, yn siwr i chi." Er hynny fe roddodd Dad ochenaid.

Penderfynodd Cyngor Bwrdeistref Ynys Môn brynu'r casgliad unigryw hwn o luniau fel eu bod yn cael eu cadw'n rhan o dreftadaeth yr ynys.

Ynys o graig a'i bilidowcars yn teyrnasu arni, y goleudy'n gannaidd, amlinell croes Dwynwen ar las y nen, gweddillion ei heglwys yn swatio yn y pant a bae bach perffaith oddi tanoch.

Yn ddefnyddiwr cadair olwyn, bu'r cyn-athro o Ddwyran, Ynys Môn, yn ddiwaith am gyfnod hir cyn cael swydd - gan weithio o'i gartref - yn trefnu cludiant i bobol anabl eraill sydd heb ddefnydd car.

Mae digonedd o dyfiant ar y graig o ynys fechan dafliad carreg i ffwrdd, ond allan o gyrraedd dannedd y defaid a'r geifr.

Diweddodd ei lyfr a hanes diweddar yr ynys hyd y canol oesoedd ac a disgrifiad o gyfreithiau ac arferion y cyfnod hwnnw.

Trwy gyfuno natur, hanes, archaeoleg, diwydiant, a hyd yn oed broblemau llygredd, fe gre%ir darlun byw a chyflawn o dreftadaeth Ynys Môn.

Rhoddodd y cytundeb yr hawl i BBC Cymru ddarparu darllediadau teledu, radio ac arlein o wyl 1999 ar Ynys Môn ac yn 2000 yn Llanelli, gan sicrhau darllediadau llawn a chynhwysfawr ar y teledu ar radio.

Mae'n debyg fod Twm Dafis wedi mynd yn ol tra oeddwn i mewn rhan arall o'r ynys, ac mae'n bosib mai'r adeg honno y gadawyd y cŷn yn y cyntedd.

Cynigiai Dwynwen gymorth i'r ddau ryw a heidiai pererinion i'w ffynnon ar Ynys Llanddwyn i wybod a gaent eu cariadon ai peidio.

Penbre a'r llall o Ynys Befers, Llannon, Llanelli.

Ymysg ei ddiddordebau mae rasio beiciau, ac mae wedi rasio ar lefel rhyngwladol yn cynnwys ras tri diwrnod yn Iwerddon, a rasio tra yn aros yng nghanolfan chwaraeon byd enwog Club La Santa ar ynys Lanzarote.

Saer oedd Sefnyn a elwid yn 'Pab' yn ogystal am ei fod yn pledio rhyddid i Gatholigion, ac wrth gwrs iddo ef, roedd Gwrtheyrn nid yn unig yn fradwr i achos Gymru, ond yn fradwr i weddillion trefn y Rhufeiniaid yn ynys Prydain.

O'i llygad i'w haber, ei phrif sianel hi yw afon hwyaf yr Ynys.

Damweiniau awyr yn ac o amgylch Ynys Môn yn ystod yr ugeinfed ganrif.

Yn dilyn y newyddion, mae Ieuan Wyn Jones, AS Ynys Môn, wedi gofyn am sicrwydd gan gadeirydd yr Awdurdod, David Rowe-Beddoe, y bydd y swyddfa'n aros yn agored.

Mae hi yn ei helfen yn nofio tanddþr, gan blymio i'r dyfnderoedd mor aml â phosibl oddi ar arfordir Ynys Môn.

Enw'r gŵr oedd Ioan ac enw'r ynys oedd Patmos.

Ar hyd arfordir gogleddol yr ynys ceir cipolwg ar hanes amaethyddol pwysig Ynys Môn, gyda hwyliau Melin Llynnon yn llywodraethu dros Landdeusant ac yn parhau i droi hyd heddiw.

Mae'r ty yn blasty hardd gyda'r tir yn rhedeg i lawr i fae Malltraeth ac yn wynebu ynys Llanddwyn.

Ac wele, tua'r adeg yr oedd y Pabydd Polydore Vergil yn ymosod ar Sieffre am balu ei chwedlau celwyddog am wreiddiau'r Brytaniaid, yr oedd rhai o flaenoriaid y Brotestaniaeth wrth-Rufeinig a fabwysiadwyd gan y Saeson yn bwrw iddi i ail-lunio hen hanes yr ynys hon, yn y fath fodd ag i ddangos fod yma, ym Mhrydain Fore, eglwys apostolaidd bur, eglwys gyn-babaidd ddi-lwgr.