Ond llenor yn unig a fedrai ysgrifennu Cartrefi Cymru, neu'r ysgrif honno "Fy Nhad" yn Clych Atgof.

Fy amcan i yn yr ysgrif hon yw mynd gam ymhellach,a gosod gweithiau Cymraeg a Saesneg ochr yn ochr, nid er mwyn cyffredinoli ynghylch hanfodion neu ragoriaethau y naill na'r llall, ond gan obeithio y daw natur arbennig rhai gweithiau unigol yn amlycach o'r cyferbynnu.

Fel hyn y sonia Watcyn Wyn am y tylwyth mewn ysgrif goffa o'i eiddo i Ddafydd Williams, Pen-y-graig, Brynaman:

Yn yr ysgrif gyflwyno yn "Llygad y Drws" dychenir yr "athroniaethu% hwn yn ddeheuig gan Gwenallt ,ond mae'n enghraifft o gydnabyddiaeth un o'r gweithredwyr na ellir llwyr esgeuluso athroniaethau.

Ond hyd y gwn ni thraethodd arnynt hwy mewn nac ysgrif nac adolygiad.

Ni thybir ei fod yn uniongyrchol berthnasol i bwnc yr ysgrif hon, gan nad yr un o angenrheidrwydd yw'r hyn a ddywedir yn yr Hen Destament am y syniad o genedl â'r hyn a ddywedir am y syniad o Israel.

Yn ôl ei ysgrif hunangofiannol yn Odlau serch (Pontarddulais, c.

Nid un athroniaeth genedlaethol sydd, ond lleng, a'r cwbl y ceisir ei wneud yn yr ysgrif hon ydyw braslunio rhai ohonynt, ac egluro a beirniadu rhywfaint.

gallaf eich clywed yn ei ddweud: dyma chi'n dychwelyd i'r testun o raddio, a buoch wrthi rai misoedd yn ôl ar y tudalennau hyn mewn cyfres o dair ysgrif yn trafod yr union destun hwnnw.

Wedi'r cyfan, nid ei ansoddeiriau cymwys, er bod y rheini ganddo, nid saerni%aeth gymesur mewn ysgrif a phennod, yw gogoniant Owen Edwards, ond ei ddarluniau o ddarn o wlad; ei bortreadau o ddynion a gyfarfu; ei ddoniolwch direidus; ei hynawsedd a'i radlonrwydd; yr ychydig wermod weithiau pan wêl "wyneb coch rhyw Philistiad o Sais ariannog"; ei onestrwydd unplyg wrth gofio am Gymru yn yr Eidal neu Lydaw, a dewis ei moelni digelfyddyd crefyddus hi o flaen pob ysblander lliw a chyfoeth.

Dyfynna Tedi Millward ysgrif Saesneg gan Eben Fardd a ddwedodd:

Wrth gloi'r ysgrif ddadlennol hon, meddai, fel pe mewn syndod am gân Jane Simpson-"Meddyliau-rnerch bedair ar bymtheg oed".

Gan yr Athro Alun Llywelyn Williams (heblaw am draethawd Mrs Hughes ac un ysgrif yr un gan Syr Thomas Parry Williams a Dr Pennar Davies) y cafwyd yr ymdriniaeth fwyfaf gofalus o 'Sonedau y Nos'.

Mae'n syn i'r golygydd ddweud 'y gerdd bwysicaf yn y casgliad hwn yw 'Gweddi'r Terfyn' gan nad oes yma ysgrif ar y gerdd honno; gallesid cynnwys ysgrifau DZ Phillips a SL ei hun o'r Tyst.

Cyfyd cwestiwn arall yn sgil hyn: onid moethusrwydd braidd, felly, yw cynnwys dwy ysgrif yr un ar 'Mair Fadlen' ac ar 'Marwnad Syr John Edward Lloyd'?

Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, yr oedd ei ewythr Wil yn dal i fyw yn Rhosaeron (gwr y lluniais ysgrif arno i'r Genhinen gyfredol, 'Ei ewythr Gwilamus'), ac yr oedd yn filwrol ei gydymdeimlad.

Mewn ysgrif nodedig a gyfieithwyd yn Planet, dywedodd y byddai gormeswyr Sbaenaidd y Basgiaid yn llwyddo, pe dinistrient yr iaith Fasgaidd, i wneud y Basgiad "yn ddyn haniaethol".

Seilir yr ysgrif yn bennaf, fel y gellid disgwyl, ar ddehongliad Murry o '...

Bob hyn a hjyn, byddaf yn troi at ei ysgrif ar 'Robert Williams Parry' yn cyfrol Gwyr Llen, a olygwyd gan Aneirin Talfan Davies - ysgrif sy'n cydio bob gafael.

Mae'r ysgrif drwyddi'n enghraifft odidog o'r tyndra a geir yn aml yng ngwaith R.

Yn ail ran yr ysgrif hon carwn gyfeirio at enghreifftiau penodol o barhad rhai hen goelion gwerin, a'r coelion hynny wedi tarddu'n bennaf oherwydd ofn cynhenid dyn.

Eisoes y mae'r gair 'troedle' wedi'i 'garnu' ganddo i ddisgrifio ein lleoliad yn y frwydr i barhau mewn bod, ac y mae paragraff olaf yr ysgrif yn rhapsodig: "Eto tra'r erys i ni droedle yn ein tir ni dderfydd gobaith.

Dyma'r frawddeg sydd ganddo i gloi'r ysgrif: 'Yn ei farwolaeth collodd llenyddiaeth un o'i charedigion pennaf, er na chwanegodd nemawr ati, a theilynga gongl fach ganddi hithau i'w goffadwriaeth.'

Rydw i'n gobeithio'n fawr," meddai wrthyf innau, "y bydd eich ysgrif chwi yn Y Gwyliwr yn help i'w ddarbwyllo fo." "Byth!" meddai Sam, yn bendant.

Jones yn ei ysgrif ar 'Y Syniad o Genedl', lle y cais ddiffinio'r "ffactor ychwanegol a dry Bobl yn genedl".

Chwarae teg i'r Llywodraeth, trwy ryw bedair canrif o lywodraethu Cymru, er pob tro ar fyd, er pob newid ar ddull y Senedd a moddion llywodraeth, er pob chwyldro cymdeithasol, ni bu erioed anwadalu ar y polisi hwn o ddiddymu'r iaith Gymraeg yn iaith weinyddol mewn na swydd na llys nac unrhyw ysgrif gyfreithiol.

Ond daliai'r gwirioneddau yn eu blas--neu yn eu diflastod~ Yn yr ysgrif gyntaf y ceir un o'r cyffelybiaeth mwyaf Tegladeilwng:

Gwnaed hynny'n ddiweddar mewn dwy ysgrif ddisglair, y naill gan Dafydd Glyn Jones a'r llall gan Brynley F.

Credai Kate Roberts iddi roi gormod o bwyslais ar y diweddglo yn ei stori%au cynnar ac mae'n cyfaddef iddi roi'r 'gorau i dreio bod yn glyfar' a chwilio am ddiwedd trawiadol yn null O'Henry a'i debyg ar ôl darllen ysgrif Saunders Lewis yn Y Faner.

Yn y teyrngedau a dalwyd iddo ar ôl ei farw dywedwyd llawer, fel yn rhan agoriadol yr ysgrif hon, am ei anwyldeb a'i agosatrwydd.

(Mae ei ysgrif Saesneg ar Digs yn y gyfrol ryfeddol honno College by the Sea yn gofnod hynod.) Rhagluniaeth a'i bwriodd ef ac Idwal Jones at ei gilydd i'r un llety yn y dyddiau hynny.

Cychwyn yr ysgrif gyda chyfeiriad at ymgais Stalin i ddiffinio cenedl a'i ddisgrifiad o'r genedl fel "...".

Yn ei ysgrif "Y Syniad o Genedl" ymdrin â ffrâm a chynnwys: y ffrâm ydyw'r ymwybod â hanes.

Canolbwyntir yn yr ysgrif hon, hyd y gellir, ar gyfnod byr William Morgan yn yr esgobaeth honno, ond yn gyntaf mae'n rhaid trafod rhai agweddau ar ei yrfa yn y blynyddoedd cyn hynny.

Mae'r ysgrif Ladin a gerfiwyd arni wedi pylu'n enbyd ond gellir darllen y cofnod mai yn y fangre hon yr enillwyd Buddugoliaeth yr Halelwia yn ugeiniau'r bumed ganrif O.C Sut digwyddodd hynny?

ôl nodyn gan y Golygydd: Ar derfyn ei ysgrif y mae Thomas Jones yn dyfynnu enghreifftiau o farddoniaeth Hugh Evans.

Ni fu SL erioed yn fardd poblogaidd a da fuasai clywed rhagor o feirniadaeth o'r math a geir weithiau yn ysgrif Gwenallt, sy'n dweud, er enghraifft, 'Nid yw Mr Lewis yn cerdded mor sicr yn y mesurau traddodiadol at yn y vers libre.' Teimlais innau droeon mai gwely Procrwstes y mesurau caeth a orfodai SL i gynnwys geiriau hen, prin ac anghyfiaith a chystrawennau hynafol a chymhleth, fel petai tywyllu ystyr yn ddibwys neu hyd yn oed yn rhinwedd.OES AUR Y WASG GYMREIG

Wyddai neb am y berthynas hon ond Nansi'r Nant.' Gwnaed honiadau mwy rhyfeddol fyth yn yr ysgrif honno, ac fe sbardunwyd John Gwilym Jones, am yr unig dro yn ei fywyd, meddai, i ysgrifennu i'r wasg i anghytuno.

Ysgrif am gymeriad yn hanes y Wladfa, medd y testun.

'Myfyriwn yn ddyfnach ar ein hanes,' ebe Bebb yn ei ysgrif 'Trydedd anffawd fawr Cymru'.

Ceid ambell ysgrif addysgiadol, fel yr un ar fywyd yr Athro E.

Ymgais i fynegi diolch iddo am y modd y mae'n dyst i safonau ysgolheictod y Gymraeg yn y byd cydwladol hwnnw, fel mewn cynifer o feysydd eraill, yw'r ysgrif hon.

[Dymuna'r awdur ddiolch yn fawr i Mrs Sali Heycock a roes gymaint o help i lunio'r ysgrif hon.]

Fy mraint i yn ystod y chwarter canrif diwethaf fu cael rhoi ar gof a chadw ronyn o'r etifeddiaeth gyfoethog yn Uwchaled a'r cyffiniau, ac, mewn darlith, ysgrif a chyfrol i rannu'r trysor hwn ag eraill.